Historia Starożytna, Antyczna Grecja, Starożytna Sparta, matura historia, kurs przygotowawczy.
Autor profesor Ryszard Kulesza
Sparta była największym państwem greckim. Zajmowała przeszło 8 tysięcy kilometrów kwadratowych. Spartańska państwowość zaczęła się kształtować na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e. wraz z przybyciem na teren Lakonii, Dorów, którzy podbili miejscową ludność. Rozciągająca się między górami Tajgetu i Parnonu, licząca mniej więcej 5 tysięcy kilometrów kwadratowych Lakonia stała się zalążkiem przyszłej Sparty. W VIII i VII w. p.n.e. Spartanie opanowali Messenię, podbijając ludność Messenii, obracając mieszkańców w helotów, a w VI w. zajęta została Kytera, wyspa mająca 250 km2. W ten sposób Sparta osiągnęła swój ostateczny kształt terytorialny. W połowie VI wieku doszło do zahamowania ekspansji terytorialnej Sparty, która odtąd rozszerzała swoje wpływy na Peloponezie, a dalej w Grecji środkowej i północnej, wciągając państwa do systemu sojuszy zwanego Symmachią Spartańską albo też mniej ściśle Związkiem Peloponeskim.
W okresie od schyłku II tysiąclecia p.n.e. do VI wieku p.n.e. ukształtował się system polityczny i społeczny Sparty. Za jego twórcę Spartanie, a za nimi również inni Grecy uważali legendarnego Likurga, który miał żyć w IX, VIII, a nawet VII wieku p.n.e. i zaprowadził w Sparcie doskonałe prawa – „eunomija”, która zastąpiła stan złych praw – „kakonomija”, jaki miał istnieć do czasów Likurga. Ów system dobrych, a właściwie doskonałych praw miał polegać na tym, że każdy Spartiata, czyli pełnoprawny obywatel Sparty miał dziedziczny przekazywany z ojca na najstarszego syna dział ziemi, na którym pracowali niewolni heloci potomkowie podbitych przez Dorów Achajów. Poza Spartiatami, w których rękach znajdowało się 9 tysięcy działów ziemi tzw. „kleroi” oraz helotami pracującymi w majątkach obywateli była też w Sparcie trzecia duża grupa ludności, która zajmowała pozycję pośrednią między Spartiatami a helotami. Owi periojkowie zamieszkiwali „peri”, a więc naokoło Sparty w istocie byli „obywatelami drugiej kategorii”, jak ich określił jeden z badaczy, gdyż pozbawieni byli wpływu na politykę państwa spartańskiego.
Zacznijmy od omówienia pierwszej grupy ludności Sparty, mianowicie obywateli. Liczba obywateli, skoro działów ziemi było 9 tysięcy, wedle tradycji spartańskiej musiała właśnie tyle wynosić. Kiedy poznajemy jakieś bardziej dokładne dane, okazuje się, że jest ich mniej. W 480 r. p.n.e. było 8 tys. obywateli około 420 r. p.n.e. mniej więcej 3,5 tys. Trzydzieści lat później ich liczba spadła do 2,5 tys. W 371 r było zaledwie 1500 obywateli spartańskich, a w połowie III w. p.n.e. tylko 700.
Jakie były przyczyny spadku liczby obywateli, które musiały odbijać się negatywnie na potędze państwa? Wymieniano wszystkie możliwe. Przede wszystkim straty wojenne, dalej straty spowodowane trzęsieniem ziemi w 464 r. p.n.e., kiedy to zginęło 20 tys. mieszkańców Sparty i jak informuje jeden autorów starożytnych, ocalało zaledwie 5 domów w Sparcie.